تاریخچه هواپیمایی تجاری در ایران
سر فصل مطالب
- پیدایش و شکل گیری صنعت هوانوردی وهواپیمایی
- ورود اولین هواپیما به ایران
- ورود اولین هواپیمای مسافر بری به ایران
- تاسیس باشگاه خلبانی
- تاریخچه تاسیس شرکت هوایی تجاری
- تاسیس اولین شرکت هواپیمایی تجاری ایرانی
- تاسیس شرکت هواپیمایی ملی ایران “هما” و دوران طلایی هواپیمایی مسافر بری در ایران
- ساختار اداری و عملیاتی “هما”
- استخدام و آموزش و تربیت مهماندار “هما”
- گسترش خدمات پرواز
- گسترش فعالیت های “هما”
- تاسیس مدرسه عالی مهمانداری
- پس از انقلاب 1357
- خلاصه
- تاریخ نگار هشتاد سال صنعت هوانوردی در ایران
پیدایش و شکل گیری صنعت هوا نوردی و هواپیمایی در ایران
تاریخچه پیدایش و شکل گیری صنعت هوانوردی و هواپیمایی در ایران بر می گردد به دوران پادشاهی ناصر الدین شاه قاجار (1227-1275) و ورود اولین بالن به ایران و تاثیر آن بر روند گسترش صنعت هواپیمایی.
اولین باری که بالن در آسمان ایران ظاهر شد زمان ناصر الدین شاه بود[1]. نا صر الدین شاه درخاطرات خود مینویسد که : “دو بالن از جلو خان مدرسه معلم خانه به اسمان رفت. ما بعد از صحبت با وزرا در باغ رفتیم بالای شمس العماره. حرم هم پشت بام اندرونها بودند. کل تهران هم از زن و مرد روی بام ها و کوچه و غیره بودند. بالون اولی قرمز بود. هوا رفت واما افتاد در باغ سپه سالار مرحوم. بعد بالن سفید بزرگ بروش فرنگی باد شده بود. باز همه مردم جمع شدند. این دفعه بالن خوب هوا رفت. نیمساعت درست روی اسمان شهر ایستاده بود. دو هزار زرع هم بیشتر هوا رفت. خیلی خیلی تماشا داد”
اولین بالن در تهران
مظفر الین شاه گویا در سفری که به فرنگ داشت بالنی خرید اما از آن استفاده نگرد. در زمان محمد علی شاه ومشروطه خواهان که جنگ با محمدعلی میرزا بالا گرفت یکی از سران نظام پیشنهاد کرد برای سرکوب مشروطه‌خواهان از بالن استفاده کنند اما وقتی بالن را باز کردند معلوم شد که توسط موش ها جویده شده است.
ورود اولین هواپیما به ایران
دراواخر جنگ جهانی اول در یکی از روزهای سال 1296، اهالی تهران برای اولین بار هواپیمایی را مشاهده نمودند که در ارتفاع پایین برفرازتهران پرواز میکرد. این اولین هواپیما توسط یک خلبان لهستانی بنام کوزمیسکی در بندر انزلی ازطریق کشتی وارد شد. تکنیسین‌های ارتشی آن راتعمیر کردند و به میدان مشق آوردند و هواپیما بعدا به زمینی درمحله قصر قجر مستقر شد و در آنجا خلبان با گرفتن پول پروازهای نمایشی برای مردم انجام می داد. احمد شاه که از موضوع با خبر شده بود با آن عکس یادگاری گرفت که بعدها در یک روزنامه فرانسه منتشر شد. این هواپیما و خلبان آن بعد از مدتی به روسیه بازگشت.
اولین هواپیمای مسا فربری
رضا خان در زمانی که وزارت جنگ را بعهده داشت با درایت دریافت که صنعت نو پای هواپیمایی بخشی از پیشزفت سریع کشورهای توسعه یافته دربخش صنعت، تکنولوژی و بازرگانی است. او به مذاکره با شرکت های مختلف پرداخت و در بهمن سال 1304 حق انحصاری هواپیمایی در ایران را به شرکت المانی یونکرس[2] واگذار کرد.
در سال 1305 شرکت یونکرس با وارد کردن یک فروند وچندی بعد چند فروند دیگرهواپیمای یونکرس خطوط هوایی بین شهرهای مشهد، شیراز، بندر انزلی و بوشهر را راه اندازی کرد. نخستین دفتر هواپیمایی یونکرس دارای یک افسر به عنوان رییس و یک نویسنده وقایع پروازی بود با یک فروند هواپیماتی یونکرس. برای راه اندازی این هواپیما، یک خلبان و یک مکانیک ویژه پرواز نیز در پادگان قلعه مرغی بکار گمارده شدند. بدستور رضا خان صنعت هواپیمایی جزو سازمانهای ارتش به ثبت رسید.
اولین خلبان هواپیمایی جنگی ایرانی محمد تقی پسیان بود. سپس چند افسر دیگر که برای دیدن دوره های آموزشی به فرانسه و روسیه فرستاده شدند. در سال 1305 اولین خلبان ایرانی بنام سرهنگ احمد نخجوان طی مسافتی طولانی اولین هواپیما را در فرودگاه قلعه مرغی به زمین نشاند[3].
تاسیس با شکاه خلبانی
باشگاه خلبانی در سال ۱۳۱۷ به دستور رضا شاه تاسیس شد و برای آموزش خلبانان نیروی هوایی شاهنشاهی به شهروندان واجد شرایط آموزش رایگان میداد. باشگاه خلبانی با نظارت خلبان افخمی ۲۵ فروند هواپیمای دو خلبانه خریداری کرد که به ایران تحویل داده شدند.
پس از تاسیس باشگاه خلبانی علاوه بر مردان، تعدادی زن نیز نام نویسی کردند که در نهایت تعدادشان به 22 نفر رسید. از زنانی که بعنوان کار آموز خلبانی نام نویسی کردند عفت تجارتچی و آینا اوشید و قدسیه فرخزاد بودند که برای آموزش پذیرفتن شدند و بهمراه مردان به پایگاه دوشان تپه منتقل شدند و دوره های آموزشی با هواپیماهای تایگرمت را آغاز کردند. عفت تجارتچی اولین پرواز مستقل خود را در27 آبان 1319 انجام داد که به مدت 15 دقیقه بود. آوینا اوشید نیز دوره آموزش را گذراند واولین پرواز خود را در فرودگاه دوشان تپه انجام داد. او فعالیتش با شروع جنگ جهانی دوم نا تمام ماند اما پس از جنگ در 1325 فعالیت پروازی خود را آغاز کرد و به استخدام ایرانین ایرویز[4] در آمد و به عنوان کمک خلبان با هواپیمای دی سی 3 پرواز میکرد اما بعد بعلتی نامعلویم از این کار کناره گرفت. قدسیه فرخزاد نیز توانست مجوز پرواز با هواپیما را بگیرد[5]
عفت تجارتچی از اولین خلبانان زن ایرانی که دوره خلبانی را به پایان رساند.
F
اولین دوره فارغ التحصیلان خلبانی که بین آنها 3 زن: عفت تجارتچی، آوینا اوشید و قدسیه فرخ زاد نیز بودند.
کلنل محمد تقی پسیان اولین خلبان ایرانی
در سال 1325 دولت دستور تاسیس اداره ای تحت عنوان اداره کل هواپیمایی کشوری را صادر کرد. اداره مذکور ابتدا در یک اطاق در ساختمان شمس العماره با یک رئیس و کارمند کار خود را آغاز کرد و سال بعد محل آن به فرودگاه مهر آباد انتقال یافت و در سال 1328 قانون هواپیمایی کشوری به تصویب مجلس رسید و زیر نظر وزارت راه قرار گرفت.
تاریخچه تاسیس هواپیمایی تجاری
اولین شرکت هواپیمایی تجاری که در ایران آغاز بکار کرد شرکت یونکرز المانی بود که طی قراردادی بمدت 5 سال بعنوان یک شرکت هواپیمایی فعالیت کرد. شرکت یونکرز با دو خلبان فقط ظرفیت حمل 4 مسافر را داشت اما درمدت 5 سال حدود 20 هزار مسافر را جابجا کرد.
در سال 1325 دولت تصمیم گرفت که برای وزارت پست یک شرکت هواپیمایی درست کند و این شرکت[6] چند فروند هواپیمای دراگن راپید[7] از انگلستان خریداری کرد. نگهداری و تعمیر این هواپیماها بر عهده نیروی هوایی بود.[8]
سالهای ۱۳۱۹ تا ۱۳۲۳ تعداد دیگری هواپیما نیز خریداری و تحویل دولت ایران شد .
تاسیس شرکت هوایی تجاری ایرانی
شرکت سهامی هواپیمایی ایران نخستین شرکتی بود که با سرمایه گذاری عده ای از رجال ایرانی با کمک رضا افشاروغلامحسین ابتهاج و تعدادی سرمایه‌گذار خصوصی با ۵۰ میلیون ریال سرمایه تاسیس شد. این شرکت به جابجایی مسافر و باردر مسیرهای داخلی و منطقه ای می پرداخت و علاوه بر آن یک پرواز هفتگی باری به اورپا انجام میداد. هواپیماهای این شزکت از نوع داگلاس دی سی 3 و ویکانت بودند[9]. در آن زمان 3 افسر خلبان نیروی هوایی بنام سرهنگ مصطفوی، سرگرد خادمی و سروان رفعت نیز بکاردرآن شرکت اشتغال داشتند.
از انجا که تقاضا برای پروازهای بیشتر بالا گرفته بود، شرکتی بنام “شرکت واحد هواپیمایی ایران” تاتسیس شد و قرار شد 51 در صد سهام آن متقلق به دولت و 40 در صد به دو شرکت هواپیمایی ایران و هواپیمایی پارس و 9 درصد در اختیار مردم گذاشته شود. این اقدام نیز نیازهای مردم را بر آورد نمی کرد و تصمیم بر آن شد که یک شرکت هواپیمایی دولتی تاسیس شود.در سال 1336 یک شرکت هواپیمایی دیگر بنام پرشین ایرسرویس[10] در تهران تاسیس شد. این شرکت از سال 1339 پروازهای بین المللی در مسیر اروپا را نیز انجام میداد. هواپیماهای آن از نوع دی سی 7 بودند که از شرکت سابنا اجاره شده بودند. اندکی بعد این شرکت با تی دبلیوای[11] که بزرگترین شرکت هوایی بود قرارداد بست تا کمک های فنی را با آوردن متخصصان امریکایی انجام دهد.
Douglas DC3
Viscount Aircraft
تاسیس شرکت هواپیمایی ملی ایران “هما” و آغاز دوران طلایی هواپیمایی تجاری در ایران
ازاغاز دهه 1340، که برنامه های مدرن سازی ایران در همه زمینه ها در شرف انجام بودند، داشتن یک شرکت هوایی که بتواند ارتباط ایران را با جهان بطور منظم بر قرار کند بعنوان بخشی از این برنامه ریزی در دستور کار قرار گرفت. بر این اساس، در سال 1340، با خرید دو شرکت خصوصی ایرانین ایرویز و پرشین ایر سرویس، شرکت دولتی هواپیمایی ملی ایران “هما” که شرکتی ملی اعلام شده بود تاسیس و کار خود را آغاز کرد. ” هما” بعنوان شرکتی ملی/دولتی برنامه ریزی برای گسترش و زیر ساخت یک شرکت بین المللی را آغاز کرد. برای مدیریت چنین برنامه بلند پروازانه ای از تیمسارعلیمحمد خادمی که مدیری شایسته، با سابقه کار درنیروی هوایی و نیز شرکت هواپیمایی خصوصی بود دعوت شد تا رشته کاررا بدست گیرد.
از اولین اقدامات در جهت شکل دادن به هواپیمایی ملی، طرح لوگویی مناسب بود که هواپیماهای ایران را نمایندگی کند. طرح به مناقصه گذارده شد واز بین شرکت کنندگان، طرح جوانی بنام ادوارد زهرابیان با تاثیرازسرستون پرنده نمایی تخت جمشید مورد تایید قرار گرفت. [12]
طرح آرم لوگوی “هما” در سال 2013 بین 30 لوگوی برجسته شرکت های هوایی بعنوان بهترین شناخته شد.
“هما” پروازهای خود را با هواپیماهای داگلاس دی سی 3 و دی سی 6 و ویکرز ویکانت و آورویورک آغاز کرد[13].
علیمحمد خادمی با درایت خاص خود وآگاهی به این واقعیت که گسترش شرکت هواپیمایی نیاز به یاری گرفتن ازمتخصصان خارجی دارد. بر این اساس، قراردادی با شرکت پان امریکن منعقد کرد که بر اساس آن متخصصان آن شرکت به ایران آمدند. اینان علاوه برکمک درزیر ساخت پایه هواپیمایی و سازماندهی امورعملیاتی، فنی و آموزشی موظف بودند که کار آموزان ایرانی را که به استخدام شرکت در آمده بودند آموزش دهند تا پس از پایان مدت قرارداد که حدود دوسال بود که بکشور خود باز می گشتند اداره امور به ایرانیان سپرده شود.
تیمسار خادمی با بکار گرفتن مجموعه ای ایرانی وغیر ایرانی متشکل از خلبان و کمک خلبان و مهندس پرواز و تکنیسین و تعمیر کارهواپیما ونیز بستن قراردادی با شرکت امریکایی پان امریکن[14] برای استفاده از کارشناسان آنها برنامه ریزی دقیقی برای شکل دادن به “هما” را آغاز کرد.
ساختار اداری و عملیاتی “هما”
“هما” دارای یک دفتر مرکزی درخیابان ویلا درمرکز تهران بود که در طبقه پایین آن دفتر فروش بلیط ودرطبقات دیگر کارمندان اداری جای داشتند. دفتر کار مدیر عامل نیزدرطبقه بالای آن ساختمان قرار داشت. ساختمانی نیزدرخیابان سعدی تهران به اداره آموزش اختصاص یافته بودکه مدیریت آن را یک امریکایی بنام جورج کینگ [15]بعهده داشت. دراین ساختمان کادرپرواز اعم ازخلبان، کمک خلبان و مهمانداران دوره های آموزشی را طی میکزدند.
در فرودگاه مهر اباد، هما دارای بخش هایی برای عملیات پرواز، کیترینگ و تهیه غذا، بخش فنی و مهندسی و تعمیرات هواپیما و نیز اداره و نظارت برمهمانداران و نظارت بررفت وآمد مسافران در اختیار “هما” بود. بیشتر این بخش ها تحت نظارت امریکاییان متخصص شرکت پان امریکن قرار داشتند. در بخش تکنیسین و تعمیرات، متخصصانی از کشورهای گوناگون به ویژه پاکستان وهند نیزاستخدام شده بودند.
“هما” در سالهای آغازین کار خود تعدادی خلبان و کادر پرواز را از شرکت های قبلی در اختیار داشت و با استخدام تعدادی دیگر، خلبان و کادر فنی که تعدادی غیر ایرانی را نیز شامل میشد و مهماندار بصورت محدود فعالیت میکرد. اما گسترش فعالیت های “هما” نیاز به پرسنل متخصص در همه عرصه ها داشت.
استخدام، آموزش و تربیت مهماندار
(بنقل از تجربه شخصی نگارنده)
یکی از مهمترین بخش هایی که گسترش آن نیاز فوری “هما” بود، استخدام وتعلیم مهماندارکار آزموده بود. تا آن زمان تعداد معدودی مهماندارکه قبلا در شرکت های خریداری شده توسط “هما” شاغل بودند با هواپیماهای موجود پرواز میکردند. اما اینان دوره آموزشی منظم و دقیق طی نکرده بودند. درسال 1343 تعداد 8 تن از آنان که سابقه کار طولانی ترداشتند به سابنا، شرکت هوایی بلژیک اعزام شدند تا طی دوره آموزشی کوتاهی اصول اولیه کار را بیاموزند. اما گسترش “هما” نیاز به بازنگری اساسی دراین حوزه را داشت. بنا براین درهمان سال، از شرکت پان امریکن زنی بنام “لی تروخیلو”[16] به ایران آمد تا کلاس های آموزش مهمانداری را راه آندازی کند.
در سال 1344 نگارنده این نوشتارکه فارغ التحصیل دانشسرایعالی تربیت معلم در رشته زبان انگلیسی بود و مدتی نیز با یک بورس موسسه امریکایی درآن کشور بسر برده بود، از طریق اگهی که در روزنامه های روز انتشار یافته بود نام نویسی کرده و بلافاصله بعنوان مربی آموزش “هما” استخدام شدم. مرد جوان دیگری نیزاز اداره دیگری در “هما” به اداره آموزش برای مربیگری انتقال یافت. ما دو کارآموزمربی گری بمدت 6 ماه در ایران زیر نظر خانم “لی” دوره های آموزش خدمات پروازی را طی کردیم وسپس برای یادگیری وآشنایی بیشتر به امریکااعزام شدیم. درامریکا ابتدا در نیویورک درمرکز پان امریکن و سپس در مدرسه مهمانداری آن شرکت زیرو بم خدمات پرواز بما آموزش داده شد و پس از چند ماه به ایران باز گشتیم. در پایان سال 1345، نگارنده در حالیکه دربخش آموزش چندین دوره مهماندار تازه استخدام شده را آموزش داده بودم، برای یک دوره آموزشی دو ماهه به بیروت اعزام شدم تا در دوره پیشرفته تر خدمات پرواز در مرکز هواپیمایی میدل ایست[17] شرکت کنم. میدل ایست ایرلاینز شرکت هواپیمایی لبنانی بود که با همکاری شرکت انگلیسی بریتیش ایرویز در سال 1319-20 تاسیس شده بود و دارای تاسیسات مجهز عملیاتی و مسافربری بود.
پس از بازگشت از بیروت، خانم “لی” اطمینان یافت که ما دانش کافی برای راه اندازی کلاس های آموزش مهمانداری را برای داوطلبان کار آموزی داریم به امریکا بازگشت. ما با مدیریت جرج کینگ وهمکاری با هم بخش آموزش مهمانداری را راه اندازی کردیم. تهیه دفترچه هایی که در آن دستورکارو وظایف مهمانداران و یا به عبارت دیگر کارکنان کابینی هواپیما را دربرمی گرفت اولین گام در راهی بود که از “هما” یک شرکت هوایی کار آمد درسطح بین المللی بسازد. این دفترچه ها[18] همه بزبان انگلیسی[19] نوشته شده بودند.
تمام نکات مهمی که جزییات آنها طی 6 هفته در کلاس های تربیت مهماندار آموزش داده میشدند بشکلی بودند که هر کار آموزپس ازپایان دوره، آنچه را که از یک مسئول کابین هواپیما انتظار میرفت بخوبی فرا می گرفت و تمرین میکرد.
ما این اصل را به همه گوشزد میکردیم که مهمانداران هواپیما نماینده “هما” هستند وآنچه که در یاد هرمسافراز پرواز با “هما” باقی می ماند، حضور مهمانداران “هما” با لبخندی گیرا و یونیفرمی با طرح ورنگ زیبا و خدمات کابینی منظم و دقیق خواهد بود. طرح و دوخت یونیفرم مهمانداران درسالهای اولیه درایران و سپس به طراحی در فرانسه محول شد. یونیفرم مهمانداران “هما” برنگ آبی متمایل به سرمه ای ، بلوزودستکش سفید و کلاهی با آرم “هما” بود. مردان کت و شلوار و زنان دامن و کت ابی /سرمه ای.
در آن دوران که سر آغاز گسترش صنعت هواپیمایی مسافربری مدرن در ایران بود، استخدام افرادی که آن شرکت را در سطح جهانی نمایندگی کنند ازنکات کلیدی شناساندن “هما” به جهانیان بود. استخدام مهماندار اغلب با اگهی در روزنامه های روز صورت می گرفت و گاه دهها نفر، زن و مرد جوان برای تنها چند پست مورد نیاز تقاضا میدادند و پانل استخدامی سعی بر آن داشت تا از بین آنها بهترین افراد واجد شرایط را انتخاب و به بخش آموزش بفرستد تا از آنها مهماندارانی بسازند که “هما” را نمایندگی کنند. مهمانداران زن و مرد از شرایط استخدامی مساوی و حقوق و مزایای برابر برخوردار بودند وارتقاء شعلی آنها از مهماندار ساده به سر مهماندار، از مهماندار پروازهای داخلی به مهماندار پروازهای بین المللی همه بر اساس کارایی و شایستگی فرد ارزیابی میشد.
شغل مهمانداری با آنکه در آن زمان شغلی بود که تابوهای معمول جامعه را می شکست، اما طرفداران بسیار داشت. در برخی از دوره های استخدامی گاه تا 1000 نفر برای تنها 10 جای خالی مورد نیازنام نویسی میکردند و انتخاب بهترین بین آنهمه متقاضی امری بسیار دشوار بود.
مراسم پایانی یک دوره آموزشی کارآموزان مهمانداری و اعطای گواهینامه در سال 1345، توسط هوشنگ تجدد مدیر بازرگانی “هما”. نگارنده بعنوان مربی در این مراسم حضور دارد.
مراسم پایانی با حضور سرپرست آن زمان مهمانداران خانم سونیا و دیگر فارغ التحصیلان
اعطای گواهینامه پایان دوره آموزش مهمانداری توسط هوشنگ تجدد مدیر بازرگانی هما و نگارنده بعنوان مربی آن دوره
عکس بیاد ماندنی از تعدادی مهمانداران “هما” در مراسمی در باشگاه افسران تهران. زنده یاد تیمسار خادمی و همسرش.
نگارنده که در آن زمان ریاست خدمات پرواز را عهده دار بودم با لباس گلدار.
فرودگاه هیترو 1967 در لباس مهماندار هما
گسترش خدمات پرواز
در سالهای آغازین دهه 40 که آغاز بکار هواپیمایی دولتی ایران بود، برنامه گسترش خطوط هوایی بود. حرید هواپیماهای مدرن تر، استخدام و تربیت کادر آزموده و متخصص پرواز در دستور کار مدیر عامل، علیمحمد خادمی قرار گرفته بود. بخش خدمات پرواز هواپیما که خدمات کابینی به مسافران را ارایه میداد ازنا بسامان ترین بخش های عملیاتی “هما” بود زیرا که مهمانداران با سابقه تر کلاس هاس آموزشی جدید را طی نکرده بودند وازنظر دیسیپلین پروازوارایه خدمات به مسافران ناکارآمد بودند. حتی آنان که دوره های آموزشی را طی میکردند بعلت ضعف مدیریت خدمات پرواز قادر نبودند داده های خود را در عمل بکار گیرند.
در سال 1346 ، ازآنجا که نگارنده شایستگی خود را در بخش آموزش نشان داده بودم و تیمسار خادمی که همه پیشرفت ها در امر آموزش و تغییرات در رویه خدمات به مسافران را مشاهده کرده بود، به دستور وی به بخش خدمات پرواز منتقل و پست ریاست خدمات پرواز را بعهده گرفتم. خدمات پرواز “هما” واداره مهمانداران از مشکل ترین بخش های عملیاتی بشمار میرفت زیرا که بیش از100 مهماندارجوان وماجراجو، هر کدام در نقطه ای از کشور و یا خارج از کشوردر حال رفت و آمد بودند.
نگارنده با داشتن اختیارکامل طی بیش از 3 سال تا زمان ترک “هما”، با نیروی خلاقه و آموزش همه جانبه ای که در دوره های گوناگون کسب کرده بودم وعلاقمندی بسیار وهمیاری رییس امریکایی خود، تام تمپل[20]، خدمات پروازرا بسطحی رساندم که بزودی “هما” دررده بالاترین شرکت های هواپیمایی آن زمان از نظر خدمات کابینی قرارگرفت.
اداره مهمانداران با سابقه آما نا کار آمد که با روش جدید خدمات پرواز همکاری نمی کردند کار بسیار مشکلی بود. از این رو در سال اول بیش از 30 درصد از کار اخراج و یا به بخش های دیگر انتقال یافتند وبجای آنها افراد جدید با نیرو وانرژی جوان استخدام و آموزش داده شدند. برای مهمانداران دفترچه های کار از لحظه ورود به فرودگاه تا زمان بازگشت نوشته و به آنها آموزش داده شد. سرپرستانی ازمیان مهمانداران با سابقه انتخاب شدند تا نظارت و بازرسی در هواپیما را بعهده گیرند. مسافرت های پیش بینی نشده من نیز برای بازرسی خدمات کابینی به بهبود خدمات یاری رساند. رابطه بین خلبانان و مهمانداران بنحوی تنظیم شد که ضمن حفظ احترام متقابل و با توجه به این واقعیت که خلبان در هر پرواز ریاست و کنترل پرواز را در اختیار دارد، مهمانداران و به ویژه سر مهمانداران دراداره امور کابین هواپیما اختیارات خود را داشته باشند.
شغل ریاست خدمات پرواز هواپیما در آن سال ها از مشاغل پر گفتگو و جنجالی بود. نگارنده با توجه به این واقعیت درهمه پروازهایی که مرتبا برای بازرسی نحوه ارایه خدمات به مسافران میرفتم سعی داشتم تا رابطه معقول بین کارکنان خدمات پرواز و دیگر بخش هایی که درگیر خدمات پرواز بودند را محترمانه و حرفه ای پا برجا کنم. این پایه گذاری خدمات پروازی “هما” درآن دوران و تا سالها بعد موجب شد که آن شرکت در بالاترین رده بین شرکت های هواپیمایی قرارگیرد. نا گفته نماند که پیشرفت و آستخدام و آموزش خلبانان و کمک خلبان و مهندسین پرواز نیز بهمین روال در بخش عملیات پیش رفت تا آنجا که آن شرکت درسالهای پیش رو از بالاترین رده ایمنی، مراقبت های پروازی و دقت در اداره عملیات برخوردار شد.
طی سال های اولیه تاسیس “هما” علاوه بر بخش عملیاتی خلبانی و مهمانداری و تکنیسین و تعمیر کار و مهندسی پروار و خدمات زمینی به مسافران قبل و بعد از هر پرواز، بخش کیترینگ هما نیز مجهز به آشپزخانه مجهز در فرودگاه مهرآباد شد تا غذای مسافران را بسته به طول مدت و تعداد شهرها یا کشورهایی که در مسیر بود تهیه کنند. علاوه بر آن در همه شهرهای خارج از ایران که هواپیماهای “هما” توقف داشتند، قراردادهایی با شرکت های کیترینگ محلی بسته شدند تا غذای مسافران را تامین کنند. با ورود جت های مسافربری پیشرفته، درقسمت درجه یک آن هواپیماها در طبقه بالای آن از مسافران بسبک ایرانی پذیرایی میشد. خاظره پرواز با درجه یک هما تا سالها با مسافران باقی می ماند.
گسترش فعالیت های “هما
توسعه صنعت هواپیمایی در ایران با توجه به بودجه ای که در اختیار “هما” گذارده شد ونیز درآمد حاصل از فروش بلیط و ازدیاد مسافر موجب شد تا درهمه شهرهای بزرگ ایران و مراکزمهم خارج از کشوردفاترهواپیمایی ملی ایران در بهترین نقاط پایتخت های جهان با پرسنل ایرانی و محلی تاسیس شوند.[1] در دهه 50 با گسترش فعالیت های همه جانبه “هما” اقدام به سرمایه گذاری و شراکت با هتل زنجیره ای شرایتون کرد که ازآن راه نام “هما” در کنار دیگر شرکت های هواپیمایی مسافر بری بزرگ جهان در خاطره ها می ماند.
[1] www.airlinepress.ir
تاسیس مدرسه عالی مهمانداری
مرکز آموزش “هما” تا سال 1353 بدلیل نیازبیشتر تدریس مواد درسی و نیز جذب نیروی کار از کشورهای اروپایی اقدام به تاسیس مدرسه عالی مهمانداری کرد. این مدرسه با اخذ مجوز از وزارت علوم با برنامه های آموزشی گسترده تروبهره گیری از ابزارآموزشی پیشرفته تر کار آموزان را می پذیرفت تا دوره 20 ماهه تخصصی و سپس 6 ماه دوره عملی در پرواز با هواپیماهای مختلف را بیاموزند. دوره های عملی این مدرسه عالی در فضا هایی که شبیه درون هواپیما ساخته شده بود تمرین های لازم را میدیدند.
دهه 1350 دهه شکوفایی صنعت هواپیمایی ملی ایران بود وبا اطمینان میتوان گفت که هواپیمایی ملی ایران با مدیریت زنده یاد علیمحمد خادمی وبا خرید هواپیماهای جت پیشرفته که ایران را به دورترین نقاط جهان متصل میکرد. در دهه 1350 “هما”، در رده دومین شرکت هواپیمایی جهان پس از شرکت استرالیایی کوانتاس[22] از نطر ارایه سرویس و ایمنی شرکت های هوایی بشمار میرفت.
خلاصه
صنعت هواپیمایی مسافر بری در ایران با تاریخچه ای که از دهه ها پیش آغاز میشود از سال 1340 با خرید دو شرکت خصوصی و تشکیل هواپیمایی ملی ایران با مدیریت تیمسار علیمحمد خادمی تا سال 1357 و وقوع انقلاب دوره ای از شکوفایی و پیشرفت را طی کرد تا بدانجا که بین دهها شرکت هوایی بین المللی رتبه دوم را از نظر ایمنی و خدمات کابینی و مسافری در جهان از آن خود کرد.
انقلاب 1357 به این دوران شکوفایی پایان داد و وقوع جنگ ایران و عراق و تغییرات در سیستم اداری و پروازی و نیز تخریب رابطه بین ایران و امریکا و برقراری تحریم های اقتصادی نقطه پایانی بود بر آن شکوفایی. آمروز ایران با داشتن چندین شرکت هواپیمایی نتوانسته است مقام و منزلت پیشین را باز یابد.
Figure 9بویینگ 747 ایران ایر
هشتاد سال صنعت هوانوردی در ایران
1923-27 تاسیس نیروی هوایی
1932-27 تاسیس خطوط هوایی یونکرس در ایران
1932-38 نبود حمل و نقل تجاری در ایران
1938-1946 تاسیس خطوی هوایی وزارت پست و تلگراف
1945-61 تاسیس خطوط هوایی ایزرانین ایرویز و پرشین ایر سرویس
1961-62تاسیس خط ایران یونایتد
1962-1979 تاسیس ایران ایر و دوره شکوفایی صنعت هوانوردی کشور
1979 به بعد عصر شرکت های هواپیمایی چند گانه و افول صنعت هوانوردی در ایران
اولین بالن توسط دو مرد فرانسوی و امریکایی در1256 ،ابتدا به تبریز و بعد به تهران آمد.
[2] Junkers
[3] برگرفته از سامانه زینگ برای حمل و نقل کشوری
[4] Iranian Airways
[5] https://web.archive.org/web/20161115064308/http://khomeinnews.ir/weblog/5875-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A8%D8%A7-%DB%8C%DA%A9%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D9%84%D8%A8%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86.htmlبرنامه
[6] Iranian State Airlines
[7] Dragon Rapid
[8] بر گرفته از مصاحبه صدای امریکا با عباس عطروش از مدیران سابق هواپیمایی ملی و نویسنده کتاب “تاریخچه هواپیمایی بازرگانی در ایران” 25 بهمن ماه 1385
[9] Douglas DC3 & Viscount
[10] Persian Air Service
[11] TWA
[12] در سال 2013، ازانس خبری سکیفت (
Skift( بهترین لوگوهای هوایی دنیا را معرفی کرد که در این میان لوگوی “همه” بدلیل جذابیت و رسا بودن پیام به عنوان برترین لوگوی شرکت های هوایی انتخاب شد.
[13] Vickers, DC3, DC6,ViscountmAvro York
[14] Pan American
[15] George King
[16] Lee Trojilo
[17] Middle East Airelines (MEA)
[18] Cabin Crew Manuals
[19] از آنجا که مدیران بخش های عملیاتی و پروازی آن زمان همه امریکایی یودند همه مکاتبات و نوسته در آن دوران بزبان انگلیسی بودند.
[20] Tom Temple
[21] www.airlinepress.ir
[22] Qantas, Australian Airlines
